1.1. Patofizyoloji ve Bilimsel Etiyoloji

Sedef hastalığı, derinin basit bir hastalığı olmayıp, kökeni bağışıklık sisteminin karmaşık işleyişine dayanan kronik bir otoimmün durumdur.

İmmün Kaskadı: IL−23/Th17 Yolağının Merkezi Rolü

Hastalığın patogenezi, genetik olarak yatkın bireylerde çeşitli faktörler tarafından tetiklenir. Stres, enfeksiyonlar veya bazı ilaçlar gibi tetikleyiciler, dendritik hücreler adı verilen immün hücreleri aktive eder. Bu hücreler, interlökin-23 (IL−23) adı verilen bir sinyal moleküle salgılar. IL−23, Th17 olarak bilinen bir T-hücresi alt tipini uyarır. Aktive olan Th17 hücreleri, başta interlökin-17 (IL−17) ve tümör nekroz faktör-alfa (TNF−α) olmak üzere güçlü pro-enflamatuar (iltihap artırıcı) sitokinler üretir. Bu sitokinler, sedef hastalığının karakteristik lezyonlarını oluşturan patolojik değişiklikleri yöneten ana moleküllerdir ve modern biyolojik tedavilerin birincil hedeflerini oluştururlar.

Keratinosit Hiperproliferasyonu: Cildin Hızlandırılmış Döngüsü

Bu immünolojik saldırı, cildin en üst tabakasını oluşturan keratinosit hücrelerinin yaşam döngüsünü dramatik bir şekilde hızlandırır. Normalde bir cilt hücresinin olgunlaşıp dökülmesi yaklaşık 28 gün sürerken, sedef hastalığında bu süreç 3 ila 7 güne kadar kısalır. Bu hızlı döngü nedeniyle, olgunlaşmamış cilt hücreleri yüzeyde birikerek hastalığın tipik belirtisi olan kalın, gümüşi-beyaz, sedef rengi pullarla kaplı plakları oluşturur.

Genetik Yatkınlık ve Tetikleyiciler

Sedef hastalığının gelişiminde genetik faktörler önemli bir rol oynar. Aile öyküsü güçlü bir risk faktörüdür; tek bir ebeveynde sedef hastalığı olması çocukta görülme riskini yaklaşık %14'e, her iki ebeveynde olması ise %41'e çıkarır. Özellikle PSORS1 geni, hastalıkla en güçlü ilişkisi olan genetik bölgedir ve kalıtımın yaklaşık %35-50'sinden sorumludur. Ancak genetik yatkınlık tek başına yeterli değildir; çevresel faktörler hastalığı tetikleyebilir veya alevlendirebilir. Başlıca tetikleyiciler şunlardır:

• Enfeksiyonlar: Özellikle çocuklarda ve gençlerde görülen guttat (damla) tipi sedefi tetikleyen streptokok kaynaklı boğaz enfeksiyonları.
• Stres: En yaygın tetikleyicilerden biridir ve bağışıklık sistemini etkileyerek ilk atağı başlatabilir veya mevcut hastalığı şiddetlendirebilir.
• Cilt Travması (Köbner Fenomeni): Cildin kesik, yanık, sürtünme veya hatta güneş yanığı gibi bir travmaya maruz kaldığı bölgelerde yeni sedef lezyonlarının ortaya çıkmasıdır.
• İlaçlar: Lityum, beta-blokerler (bazı tansiyon ilaçları), sıtma ilaçları ve aspirin gibi bazı ağrı kesici ve romatizma ilaçları sedefi tetikleyebilir veya kötüleştirebilir.
• Yaşam Tarzı Faktörleri: Aşırı alkol tüketimi ve sigara kullanımı da bilinen risk faktörleridir.

1.2. Klinik Bulgular ve Alt Tipleri

Sedef hastalığı, farklı klinik görünümlerle ortaya çıkabilen çeşitli alt tiplere sahiptir.

• Plak Tipi Sedef (Psoriasis Vulgaris): En sık görülen formdur (hastaların yaklaşık %80'i). Dizler, dirsekler, saçlı deri ve sırt gibi ekstansör yüzeylerde keskin sınırlı, deriden kabarık, kırmızı zemin üzerinde gümüşi-beyaz renkli kalın pullarla kaplı plaklar şeklinde görülür.
• Damla Tipi Sedef (Guttat Psoriasis): Genellikle gövde, kol ve bacaklarda yağmur damlasına benzer, küçük (1 cm'den küçük), pembe-kırmızı, hafif pullu döküntülerle karakterizedir. Sıklıkla çocuklarda ve genç erişkinlerde bir üst solunum yolu enfeksiyonunu (özellikle streptokok) takiben aniden ortaya çıkar.
• Ters (İnvers) Sedef: Koltuk altı, kasık, genital bölge ve göğüs altı gibi cilt kıvrımlarında görülür. Bu bölgelerin nemli ve sürtünmeye maruz kalması nedeniyle, tipik pullanma genellikle yoktur; lezyonlar pürüzsüz, parlak ve kırmızı renktedir. Bu görünümü nedeniyle sıklıkla mantar enfeksiyonları veya egzama ile karıştırılabilir.
• Püstüler Sedef: Deride içi irin dolu, bulaşıcı olmayan (steril) küçük kabarcıkların (püstüller) oluştuğu nadir bir formdur. Avuç içi ve ayak tabanlarını etkileyen lokalize formu (palmoplantar püstüloz) veya tüm vücuda yayılabilen, ateş ve titreme gibi sistemik belirtilerle seyreden generalize formu olabilir. Generalize püstüler sedef acil tıbbi müdahale gerektirir.
• Eritrodermik Sedef: Vücut yüzeyinin %90'ından fazlasını kaplayan yaygın kızarıklık, iltihaplanma ve şiddetli soyulma ile karakterize en nadir ve ciddi sedef türüdür. Cilt bariyerinin bozulması nedeniyle vücut ısısı ve sıvı dengesi bozulabilir, bu da hayatı tehdit eden komplikasyonlara (örneğin protein kaybı) yol açabilir ve hastanede tedavi gerektirir.
• Tırnak ve Eklem Tutulumu: Sedef hastalığı sadece deriyi değil, tırnakları ve eklemleri de etkileyebilir. Tırnaklarda toplu iğne başı büyüklüğünde çukurcuklar (tırnak yüksüğü), sarı-kahverengi renk değişiklikleri, kalınlaşma ve tırnağın yatağından ayrılması (onkoliz) görülebilir. Sedef hastalarının yaklaşık %30'unda, eklemlerde ağrı, şişlik ve sertliğe neden olan Psoriatik Artrit (PsA) gelişir. PsA, kalıcı eklem hasarını önlemek için erken tanı ve etkili tedavi gerektiren ciddi bir durumdur.

1.3. Geleneksel Tedavi Yöntemleri

Sedef hastalığının kesin bir tedavisi olmamakla birlikte, semptomları kontrol altına alabilen ve uzun süreli iyilik hali sağlayabilen birçok etkili tedavi mevcuttur. Tedavi seçimi, hastalığın şiddeti, yaygınlığı ve tipine göre belirlenir.

• Topikal Tedaviler: Hafif ve sınırlı hastalığın tedavisinde ilk basamaktır. Kortizonlu kremler, sentetik D vitamini analogları (kalsipotriol), topikal retinoidler ve pulları gidermeye yönelik salisilik asit gibi keratolitik ajanlar kullanılır.
• Fototerapi (Işık Tedavisi): Orta şiddetteki sedef hastalığı için etkili bir seçenektir. Kontrollü bir şekilde ultraviyole B (UVB) ışığı kullanılarak cilt hücrelerinin aşırı çoğalması yavaşlatılır ve iltihaplanma azaltılır. Güneş ışığı da faydalı olabilir ancak güneş yanığından kaçınılmalıdır, çünkü bu durum Köbner fenomenini tetikleyebilir.
• Geleneksel Sistemik İlaçlar: Yaygın ve şiddetli hastalığı olan veya diğer tedavilere yanıt vermeyen hastalar için kullanılır. Metotreksat, siklosporin ve asitretin (sentetik A vitamini) gibi ağızdan alınan veya enjekte edilen ilaçları içerir. Bu ilaçlar bağışıklık sistemini genel olarak baskıladıkları için düzenli kan testleri ile yakın takip gerektirirler.

1.4. Sedef Tedavisinde Yeni Ufuklar (2024-2025 ve Ötesi)

Son yıllarda sedef hastalığı tedavisinde yaşanan devrim, hekimlere ve hastalara etkinlik, kullanım kolaylığı ve güvenlik arasında kişiselleştirilmiş bir denge kurma imkanı sunan karmaşık bir tedavi manzarası yaratmıştır. Bir yanda, bimekizumab gibi ultra yüksek etkinlikli enjekte edilebilir biyolojik ajanlar cilt temizliğinde yeni bir standart belirlerken, diğer yanda deukravasitinib gibi etkili ve kullanımı kolay oral moleküller enjeksiyon kaygısı olan hastalar için önemli bir alternatif sunmaktadır. Bu denkleme, maliyet etkinliği ve erişilebilirliği artıran biyobenzerlerin girişi de eklenince, "en iyi" tedavinin artık tek bir ilaç olmadığı, bunun yerine hastanın önceliklerine göre şekillenen kişisel bir tercih olduğu ortaya çıkmaktadır.

Biyolojik Ajanlar: Hedefe Yönelik Devrim

Biyolojik ajanlar, geleneksel sistemik ilaçların aksine bağışıklık sistemini genel olarak baskılamak yerine, sedef patogenezinde rol oynayan spesifik sitokinleri veya hücreleri hedef alır. Bu hedefe yönelik yaklaşım, daha yüksek etkinlik ve genellikle daha iyi bir güvenlik profili sunar.

• IL-17 Yolağı İnhibitörleri: Bu yolak, sedef inflamasyonunda merkezi bir rol oynar. Sekukinumab ve iksekizumab gibi ajanlar IL−17A'yı hedeflerken, en yeni ajanlardan biri olan bimekizumab (Bimzelx), hem IL−17A hem de IL−17F sitokinlerini bloke ederek benzersiz bir etki gösterir. Yapılan karşılaştırmalı çalışmalar, bu ikili blokajın, sadece IL−17A'yı hedefleyen sekukinumab'a kıyasla daha hızlı ve daha üstün bir cilt temizliği sağladığını göstermiştir. Bimekizumab ile gözlenen temel güvenlik farkı, genellikle hafif veya orta şiddette olan ve kolayca tedavi edilebilen oral kandidiyaz (ağızda mantar enfeksiyonu) oranının daha yüksek olmasıdır.
• IL-23 Yolağı İnhibitörleri: Guselkumab, risankizumab ve tildrakizumab gibi ilaçlar, Th17 hücrelerini aktive eden IL−23'ü hedefler. Bu ilaçlar, genellikle daha seyrek (örneğin 2-3 ayda bir) dozlama aralıkları sunarak hasta uyumunu artırır.
• IL-12/23 Yolağı İnhibitörleri: Ustekinumab (Stelara), hem IL−12 hem de IL−23 sitokinlerini hedefleyen ve uzun yıllardır başarıyla kullanılan bir ajandır.

Aşağıdaki tablo, en yeni nesil IL-17 inhibitörü ile önceki standartlardan birini doğrudan karşılaştırmaktadır.

Tablo 2: Karşılaştırmalı Etkinlik: Bimekizumab (IL−17A/F) vs. Sekukinumab (IL−17A)

Oral Küçük Moleküller: Etkili ve Kullanışlı Haplar

• TYK2 İnhibitörleri: Deukravasitinib (Sotyktu), sınıfında ilk olan, oral, seçici bir tirozin kinaz 2 (TYK2) inhibitörüdür. TYK2, IL−23 gibi önemli sitokinlerin sinyal yolaklarında rol oynar. Deucravasitinib, daha geniş spektrumlu JAK inhibitörlerinden farklı olarak hedefe daha özgüldür ve bu sayede etkili bir oral tedavi seçeneği sunarken, bazı JAK inhibitörleriyle ilişkili güvenlik endişelerini taşımaz.
• JAK İnhibitörleri: Tofasitinib ve upadasitinib gibi Janus kinaz (JAK) inhibitörleri, Psoriatik Artrit (PsA) için onaylanmıştır ve eklem hastalığı olan hastalara enjeksiyon tedavilerine karşı oral bir alternatif sunar.

Geliştirme Aşamasındaki Tedaviler (Pipeline, 2025 ve Ötesi)

Sedef hastalığı için geliştirme aşamasında 80'den fazla şirketin üzerinde çalıştığı 80'in üzerinde tedavi bulunmaktadır. Bu heyecan verici gelişmeler, gelecekte daha da kişiselleştirilmiş tedavi seçenekleri sunmayı vaat etmektedir.

• Oral TYK2 İnhibitörleri: Alumis şirketinin geliştirdiği ESK-001, Faz 3 aşamasındadır. Faz 2 çalışmalarında 52 hafta boyunca sürdürülen ve artan klinik yanıtlar göstermiş olup, sınıfının en iyisi bir oral tedavi olma potansiyeli taşımaktadır. Takeda'nın geliştirdiği zasocitinib ise deukravasitinib'e göre çok daha yüksek seçiciliğe sahip bir başka umut vadeden moleküldür.
• Oral Peptit İnhibitörleri: JNJ-2113 (Icotrokinra), IL−23 reseptörünü hedefleyen yeni bir oral peptittir. Faz 2/3 çalışmalarında, saçlı deri ve genital bölge gibi tedavisi zor alanlarda ve ergenlerde dahi etkileyici sonuçlar göstermiştir.
• RORγt İnhibitörleri: Bu oral ilaç sınıfı, Th17 hücrelerinin ana düzenleyicisi olan RORγt'yi hedefler. Umut verici bir hedef olmasına rağmen, birçok aday etkinlik eksikliği veya güvenlik endişeleri (örneğin, karaciğer fonksiyon bozukluğu) nedeniyle klinik çalışmalarda başarısız olmuştur. Ancak BI 730357 gibi bazı moleküller orta düzeyde etkinlik göstermiş olup, bu alandaki araştırmalar devam etmektedir.

Biyobenzerler: Erişilebilirliği Artırmak

Adalimumab (Humira) gibi orijinal biyolojik ilaçların patent sürelerinin dolmasıyla birlikte, çok sayıda biyobenzer ilacın piyasaya sürülmesi, tedaviye erişim ve maliyet üzerinde büyük bir etki yaratmıştır. Biyobenzerler, orijinal ilaçlarla karşılaştırılabilir etkinlik ve güvenlik profillerine sahip olup, önemli ölçüde maliyet tasarrufu sağlarlar. Bu durum, biyolojik tedavilerin daha fazla hasta için erişilebilir olmasını sağlar. Ancak, orijinal ilaçtan biyobenzere geçiş yapan hastalarda, muhtemelen "nosebo" etkisine (tedavinin işe yaramayacağına dair olumsuz beklenti) bağlı olarak, tedaviyi bırakma oranlarının daha yüksek olabileceği gözlemlenmiştir.

Atopik dermatit (AD), genellikle çocukluk çağında başlayan, kronik, tekrarlayıcı ve yoğun kaşıntılı bir cilt hastalığıdır. Halk arasında "egzama" olarak bilinen durumların en yaygın tipidir.

2.1. Patofizyoloji ve Bilimsel Etiyoloji

Atopik dermatitin patogenezi, "dışarıdan-içeriye" ve "içeriden-dışarıya" modellerinin iç içe geçtiği karmaşık bir süreçtir.

İkili Hipotez:

• Dışarıdan-İçeriye (Bariyer Defekti): Hastalığın temelinde, genellikle filaggrin (FLG) genindeki mutasyonlar gibi genetik faktörlere bağlı olarak zayıflamış bir cilt bariyeri yatar. Bu bozuk bariyer, transepidermal su kaybının (TEWL) artmasına, cildin kurumasına ve alerjenler, mikroplar gibi dış etkenlerin cilde daha kolay nüfuz etmesine neden olur.
• İçeriden-Dışarıya (İmmün Disregülasyon): Cilde nüfuz eden bu dış etkenlere karşı bağışıklık sistemi aşırı ve yanlış bir tepki verir. Bu tepki, Tip 2 T yardımcı (Th2) hücreleri ve onların ürettiği sitokinler olan interlökin-4 (IL−4), interlökin-13 (IL−13) ve interlökin-31 (IL−31) tarafından yönetilir. Bu sitokinler, cillteki iltihabı ve yoğun kaşıntıyı tetikler. Dahası, IL−4 ve IL−13 sitokinleri, filaggrin üretimini daha da baskılayarak cilt bariyerini zayıflatır ve böylece bir kısır döngü yaratır.

Kaşıntı-Kaşıma Kısır Döngüsü:

Bu, AD'nin merkezi klinik özelliğidir. Yoğun kaşıntı (pruritus), hastayı kaşınmaya iter. Kaşıma eylemi, zaten zayıf olan cilt bariyerine fiziksel olarak daha fazla zarar verir, iltihabı artırır ve daha fazla kaşıntı mediyatörünün salınmasına neden olur. Bu durum, sürekli bir kaşıntı ve kaşıma döngüsünü tetikler.

Mikrobiyomun Rolü:

Cilt mikrobiyomundaki dengesizlik (disbiyozis) AD patogenezinde kilit bir rol oynar. AD'li hastaların cildinde mikrobiyal çeşitlilik azalmış olup, lezyonlu ve hatta lezyonsuz bölgeler, patojenik bakteri olan Staphylococcus aureus (S. aureus) ile yüksek oranda (%80'e varan) kolonize olmuştur. S. aureus, inflamasyonu ve bariyer bozukluğunu şiddetlendiren toksinler ve biyofilmler üretir.

Çevresel Alevlendiriciler:

• Hava Kirliliği (PM _2.5): İnce partikül madde (PM _2.5) maruziyeti, AD alevlenmeleriyle güçlü bir şekilde ilişkilidir. Bu küçük partiküller cilde nüfuz edebilir, oksidatif strese neden olabilir ve Aril Hidrokarbon Reseptör (AhR) yolağını aktive ederek filaggrin eksikliğine ve artan inflamasyona yol açabilir.
• Diğer Tetikleyiciler: Kuru ve soğuk hava, terleme, yün gibi tahriş edici kumaşlar, deterjanlar ve ev tozu akarları, polenler gibi spesifik alerjenler de hastalığı alevlendirebilir.

2.2. Yaşam Boyu Klinik Görünüm

Atopik dermatitin görünümü ve yerleşimi yaşla birlikte değişiklik gösterir.

• Bebeklik Dönemi: Genellikle yanaklar, alın ve saçlı deride başlayan kırmızı, sulantılı, kabuklu lezyonlar şeklinde görülür. Vücutta ise daha çok kol ve bacakların dış yüzeylerinde (ekstansör) yerleşir.
• Çocukluk Dönemi: Lezyonlar tipik olarak dirsek içleri, diz arkaları, el ve ayak bilekleri ile boyun gibi kıvrım (fleksural) bölgelerine yerleşir. Sürekli kaşımaya bağlı olarak cilt kuru, pullu ve kalınlaşmış (likenifiye) bir görünüm alır.
• Yetişkinlik Dönemi: Hastalık genellikle ellerde, yüzde (özellikle göz çevresinde) ve boyunda devam eder. Cilt kronik olarak kuru, kalınlaşmış ve yoğun kaşıntılıdır. El egzaması, yetişkinlerde en sık görülen formlardan biridir.

2.3. Geleneksel Tedavi Yöntemleri

AD tedavisinin temel amacı, semptomları kontrol altına almak, alevlenmeleri önlemek ve yaşam kalitesini artırmaktır.

Temel Bakım: Nemlendir ve Kaçın:

Tedavinin temel taşı, cilt bariyerini onarmak ve desteklemek için her gün düzenli olarak yoğun, parfümsüz, hipoalerjenik nemlendiricilerin (emoliyanlar) kullanılmasıdır. Ayrıca, kişisel tetikleyicilerin (alerjenler, tahriş ediciler) belirlenmesi ve bunlardan kaçınılması da kritik öneme sahiptir.

Topikal Anti-inflamatuarlar:

• Topikal Kortikosteroidler (TCS): Alevlenmeleri kontrol altına almak için kullanılan ana tedavi yöntemidir. İnflamasyonu ve kaşıntıyı azaltmak için kısa süreli olarak kullanılırlar.
• Topikal Kalsinörin İnhibitörleri (TCI): Pimekrolimus ve takrolimus, steroid içermeyen anti-inflamatuar seçeneklerdir. Özellikle yüz, göz kapakları ve diğer hassas bölgelerde uzun süreli steroid kullanımının riskli olduğu durumlarda tercih edilirler. Ciltte incelme (atrofi) yapmazlar.

2.4. Atopik Dermatit Tedavisinde Yeni Ufuklar (2024-2025 ve Ötesi)

Atopik dermatit tedavisindeki modern yaklaşımlar, sadece semptomları baskılamaktan, hastalığın altında yatan spesifik moleküler yolları hedeflemeye doğru temel bir kayma göstermektedir. Steroidler gibi geleneksel tedaviler genel bir anti-enflamatuar etki sunarken, yeni nesil tedaviler hastalığın motoru olan belirli sitokinleri veya sinyal yollarını hassas bir şekilde bloke eder. Bu, daha etkili ve genellikle daha güvenli uzun vadeli kontrol sağlayan, hedefe yönelik bir müdahale çağıdır.

Biyolojik Ajanlar

• Dupilumab (Dupixent): IL−4 ve IL−13 sitokinlerinin ortak reseptörünü bloke eden bir monoklonal antikordur. Bu iki sitokin, Th2 inflamasyonunun anahtar sürücüleridir. Dupilumab, yetişkinlerden 6 aylık bebeklere kadar geniş bir yaş aralığında onaylanmış temel bir tedavi seçeneğidir.
• Tralokinumab (Adbry) ve Lebrikizumab: Bu ajanlar spesifik olarak sadece IL−13'ü hedefleyerek Th2 yolağını bloke etmek için başka bir seçenek sunar.
• Nemolizumab (Nemluvio): AD'nin en rahatsız edici semptomu olan kaşıntıda doğrudan rol oynayan IL−31 sitokininin reseptörünü hedefler. Bu, kaşıntı odaklı yeni bir yaklaşım sunar.

Oral JAK İnhibitörleri

• Abrositinib ve Upadasitinib: Bu ilaçlar, IL−4, IL−13 ve IL−31 gibi birçok kaşıntı ve inflamasyon sitokininin hücre içi sinyalini ileten Janus kinaz (JAK) enzimlerini, özellikle de JAK1'i, bloke eden oral haplardır. Klinik çalışmalar, bu ilaçların kaşıntı ve cilt lezyonlarında çok hızlı bir rahatlama sağladığını ve etki başlangıcının dupilumab gibi biyolojik ajanlardan daha hızlı olabildiğini göstermektedir. Ancak bu ilaç sınıfı, nadir de olsa ciddi enfeksiyonlar, kan pıhtılaşması (VTE), majör kardiyovasküler olaylar (MACE) ve malignite riskleri ile ilgili bir "kutulu uyarı" taşımaktadır. Bununla birlikte, uzun süreli güvenlik verileri, bu risklerin dermatoloji hastalarında (genellikle daha genç ve daha az ek hastalığa sahip) beklenenden daha düşük olabileceğini düşündürmektedir.

Aşağıdaki tablo, iki lider sistemik tedaviyi karşılaştırarak oral bir JAK inhibitörünün hızlı etkisi ile sınıfının ilk biyolojik ilacının yerleşik profili arasındaki dengeyi vurgulamaktadır.

Tablo 3: Karşılaştırmalı Etkinlik: Upadasitinib (Oral JAKi) vs. Dupilumab (Enjekte Edilebilir Biyolojik)

Yeni Topikaller ve Gelişen Tedaviler

• Topikal PDE4 İnhibitörleri: Roflumilast krem/köpük ve krisaborol merhem, hücre içi cAMP seviyelerini artırarak inflamasyonu azaltan, steroid içermeyen topikal seçeneklerdir.
• Topikal JAK İnhibitörleri: Ruksolitinib (Opzelura) kremi, 12 yaş ve üzeri hastalar için onaylanmış ve 2-11 yaş arası çocuklar için inceleme altında olan bir topikal JAK1/2 inhibitörüdür. Minimal sistemik emilimle hızlı kaşıntı rahatlaması ve inflamasyon azalması sağlar.
• Aril Hidrokarbon Reseptör (AhR) Modülatörleri: Tapinarof gibi topikal ajanlar geliştirilmektedir. Bu moleküller, AhR yolağını aktive ederek filaggrin ve lorikrin gibi cilt bariyer proteinlerinin üretimini artırır ve böylece hastalığın "dışarıdan-içeriye" kusurunu doğrudan hedefler.
• Mikrobiyom Transplantasyonu: En ileri yaklaşımlardan biridir. Patojenik S. aureus'u baskılamak ve sağlıklı bir cilt mikrobiyomunu yeniden oluşturmak için Staphylococcus hominis A9 gibi faydalı bakterilerin topikal olarak uygulanmasını test eden klinik çalışmalar (ör. NCT06504160) devam etmektedir.
• Hedefe Yönelik S. aureus Tedavileri: Geniş spektrumlu antibiyotikler yerine, S. aureus'un virülansını (hastalık yapma gücünü) hedef alan (örneğin, biberiye özleri ile kvorum algılamasını inhibe etme) ve böylece hem antibiyotik direncini önleyen hem de faydalı mikrobiyomu koruyan tedaviler araştırılmaktadır.

Kontakt dermatit, cildin belirli bir maddeyle doğrudan teması sonucu ortaya çıkan bir egzama türüdür ve temelde ikiye ayrılır.

3.1. Mekanizmalar, Etiyoloji ve Tanı

• İrritan Kontakt Dermatit (İKD): En sık görülen tiptir. Bu, bağışıklık sisteminin dahil olmadığı, cildin dış tabakasının sabun, deterjan, çözücüler gibi kimyasallar veya suyla aşırı temas gibi fiziksel etkenlerle doğrudan hasar görmesi sonucu oluşan bir reaksiyondur. Reaksiyonun şiddeti genellikle tahriş edici maddenin konsantrasyonuna ve temas süresine bağlıdır ve temas sonrası hızla ortaya çıkar.
• Alerjik Kontakt Dermatit (AKD): Bu, gecikmiş tip (Tip IV) bir aşırı duyarlılık reaksiyonudur. Vücudun bir alerjene (örneğin, nikel gibi metaller, parfümler, kozmetiklerdeki koruyucular, lateks) karşı önceden duyarlanmasını gerektirir. Duyarlanmış bir kişi aynı maddeyle tekrar temas ettiğinde, bağışıklık sisteminin T-hücreleri bir inflamatuar yanıt başlatır. Belirtiler genellikle temastan saatler veya günler sonra ortaya çıkar.

Tanı: Yama Testi:

AKD'ye neden olan spesifik alerjeni belirlemek için altın standart tanı yöntemidir. Şüphelenilen alerjenlerin küçük miktarları, hastanın sırtına özel bantlarla yapıştırılır. Bantlar 48 saat sonra çıkarılır ve reaksiyonlar 48 ila 96 saat arasında okunur. Bir alerjene karşı reaksiyon gelişen bölgede kızarıklık ve kabarma görülmesi, o maddeye karşı alerjiyi doğrular.

3.2. Yönetim ve Önleme

Kaçınma Esastır:

Kontakt dermatitin en etkili tedavisi, yama testi ile tanımlanan tahriş edici veya alerjenden kesin olarak kaçınmaktır. Bu, hastanın kullandığı kişisel bakım ürünlerini, takıları veya mesleki maruziyetlerini değiştirmesini gerektirebilir.

Semptomatik Tedavi:

Akut alevlenme döneminde, iltihabı ve kaşıntıyı azaltmak için topikal kortikosteroidler kullanılır. Hasar görmüş cilt bariyerini onarmak için nemlendiriciler önemlidir. Çok şiddetli veya yaygın vakalarda, kısa süreli oral kortikosteroid tedavisi gerekebilir.

Klinik olarak, özellikle ellerde görülen bir döküntünün İKD, AKD veya atopik dermatit alevlenmesi olup olmadığını ayırt etmek zor olabilir. Bir hasta bu üç duruma aynı anda sahip olabilir (örneğin, zayıf bir bariyere sahip atopik bir bireyde, sık el yıkamaya bağlı İKD gelişmesi ve ardından kullandığı el kremindeki bir koruyucuya karşı AKD gelişmesi). Bu durum, gerçek nedeni ortaya çıkarmak ve genellikle sadece kaçınma olan etkili tedaviyi yönlendirmek için ayrıntılı bir hasta öyküsü ve yama testi gibi tanısal yöntemlerin kritik önemini vurgulamaktadır.

Kronik inflamatuar cilt hastalıkları, izole organ hastalıkları değildir. Bağırsak, beyin ve cilt arasındaki karmaşık etkileşimler, hastalıkların seyrini önemli ölçüde etkileyebilir.

4.1. Bağırsak-Cilt Ekseni: Çift Yönlü Bir Otoban

Bağırsak ve cilt, embriyolojik kökenleri, immünolojik rolleri ve mikrobiyomları aracılığıyla sürekli iletişim halindedir. Bağırsak mikrobiyotasındaki bir dengesizlik olan "disbiyozis", bağırsak geçirgenliğinin artmasına ("sızıntılı bağırsak") yol açabilir. Bu durum, bakteri bileşenlerinin ve metabolitlerinin kan dolaşımına geçerek tüm vücutta sistemik bir inflamasyonu tetiklemesine ve bu inflamasyonun ciltte alevlenmelere neden olmasına olanak tanır.

• Sedef Hastalığında Rolü: Sedef hastalarında bağırsak mikrobiyom çeşitliliğinin azaldığı, Faecalibacterium prausnitzii gibi faydalı, anti-enflamatuar bakteri türlerinin seviyelerinin düştüğü ve pro-enflamatuar türlerin arttığı gösterilmiştir. Bu disbiyotik durum, sedef hastalığının merkezindeki IL−23/Th17 immün yolağının aktivasyonu ile ilişkilidir.
• Atopik Dermatitte Rolü: AD hastalarında da benzer şekilde bağırsak disbiyozisi gözlenir. Bu hastalarda Clostridium ve Enterobacteriaceae gibi türlerin arttığı, faydalı kısa zincirli yağ asidi (KZYA) üreten bakterilerin ise azaldığı bildirilmiştir.

Anahtar Metabolitler:

• Kısa Zincirli Yağ Asitleri (KZYA): Bağırsak bakterilerinin diyet liflerini fermente etmesiyle üretilen bütirat, propiyonat ve asetat gibi moleküllerdir. KZYA'lar, bağırsak bariyer bütünlüğünü korur, bağışıklık sistemini düzenleyen regülatör T-hücrelerinin (Treg) gelişimini destekler ve Histon Deasetilaz (HDAC) enzimlerini inhibe ederek güçlü anti-enflamatuar etkiler gösterir. Hem sedef hem de AD hastalarında düşük KZYA seviyeleri gözlemlenmiştir.
• Triptofan Metabolitleri: Triptofan aminoasidinin bağırsak bakterileri tarafından metabolize edilmesiyle ortaya çıkan bazı bileşikler (örneğin, indol-3-aldehit), ciltteki Aril Hidrokarbon Reseptör (AhR) yolağını aktive ederek cilt bariyerini güçlendirir ve inflamasyonu azaltır. AD hastalarında bu faydalı metabolitlerin seviyelerinin düşük olduğu gösterilmiştir.

4.2. Diyet Müdahaleleri: Kanıta Dayalı Bir Bakış

Kanıtlar, herkes için işe yarayan tek bir "egzama diyeti" veya "sedef diyeti" olmadığını göstermektedir. Bunun yerine, diyet stratejileri, bu hastalıkları tetikleyen altta yatan sistemik inflamasyonu modüle etmenin bir aracı olarak görülmelidir. Amaç, tıbbi tedavileri tamamlayarak, anti-enflamatuar bir iç ortam yaratmaktır. Bu yaklaşım, faydalı bağırsak mikroplarını besleyerek anti-enflamatuar moleküler (KZYA'lar gibi) üretimini artırırken, belirli kişilerde pro-enflamatuar sinyalleri tetikleyebilecek gıdalardan (örneğin, duyarlı kişilerde gluten) kaçınmayı içerir.

• Anti-inflamatuar Diyetler: Sebze, meyve, balık ve zeytinyağı açısından zengin, kırmızı et ve şeker açısından fakir olan Akdeniz diyeti gibi diyetler önerilmektedir. Bu tür diyetler, Diyet İnflamatuar İndeksi'ni (DII) düşürür, TNF−α gibi inflamatuar belirteçleri azaltabilir ve bağırsak mikrobiyotasını olumlu yönde etkileyebilir.
• Probiyotikler: Kanıtlar karışıktır ve genellikle düşük kalitelidir. Bazı küçük çalışmalar, AD için Lactobacillus plantarum gibi belirli suşların veya sedef için genel probiyotiklerin faydalı olabileceğini öne sürse de, büyük Cochrane derlemeleri, mevcut probiyotiklerin egzama semptomlarında çok az veya hiç fark yaratmadığı sonucuna varmıştır. Etki, muhtemelen suşa özgüdür ve daha yüksek kaliteli araştırmalar gerektirmektedir.
• Sedef Hastalığında Glutensiz Diyet (GDD): Sedef hastalarında çölyak hastalığı ve gluten duyarlılığı belirteçlerinin (anti-gliadin antikorları - AGA) prevalansı daha yüksektir. Kanıtlar, glutensiz bir diyetin, özellikle AGA pozitif olan hasta alt grubunda sedef hastalığını önemli ölçüde iyileştirebileceğini göstermektedir. Tüm sedef hastaları için genel bir diyet olarak önerilmemektedir.
• Atopik Dermatitte Eliminasyon Diyetleri: AD'li çocukların gıda alerjilerine (süt, yumurta, fıstık vb.) sahip olma olasılığı daha yüksek olsa da, bir alerji uzmanı tarafından testlerle doğrulanmış alerjiler olmadan geniş kapsamlı eliminasyon diyetleri önerilmemektedir. Denetimsiz eliminasyon, beslenme eksikliklerine yol açabilir. Gelişmekte olan kanıtlar, düşük histaminli bir diyetin bazı hastalara yardımcı olabileceğini düşündürmektedir, ancak bu profesyonel rehberlik gerektirir.

4.3. Psikodermatoloji: Beyin-Cilt Bağlantısı

Cilt ve zihin arasındaki bağlantı, bu hastalıkların yönetiminde giderek daha fazla önem kazanmaktadır.

• Kısır Döngü: Stres, hem sedef hem de AD için iyi bilinen bir tetikleyici ve alevlendiricidir. Hastalığın görünürlüğü, damgalanma, anksiyete ve depresyon gibi psikolojik sıkıntılara neden olur. Bu psikolojik stres de bağışıklık sistemini etkileyerek hastalığı daha da kötüleştirir ve bir kısır döngü yaratır.
• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Hastaların olumsuz düşünce kalıplarını ve davranışlarını tanımalarına ve değiştirmelerine yardımcı olan yapılandırılmış bir psikoterapi yöntemidir. Cilt hastalıkları için, özellikle Alışkanlığı Tersine Çevirme Eğitimi (Habit Reversal Training - HRT) tekniği ile kaşıntı-kaşıma döngüsünü kırmada etkilidir. HRT, kaşınma dürtüsünü fark etme (farkındalık eğitimi) ve bunun yerine yumruğunu sıkmak gibi rakip bir yanıt geliştirme (yarışan tepki) adımlarını içerir.
• Farkındalık Temelli Stres Azaltma (MBSR): Meditasyon, beden farkındalığı ve nazik yoga kullanarak stresi azaltmayı ve duygusal düzenlemeyi iyileştirmeyi amaçlayan kanıta dayalı bir programdır. Sedef ve AD hastalarında yaşam kalitesini artırdığı ve algılanan stresi azalttığı gösterilmiştir. Kaşıntının fiziksel hissinden duygusal tepkiyi ayırarak ve kabullenmeyi teşvik ederek, hastaların semptomlarla daha etkili bir şekilde başa çıkmalarına yardımcı olur.

Tamamlayıcı ve alternatif tıp (TAT) tedavileri, bilimsel geçerlilik ve kanıt düzeyi açısından geniş bir yelpazede yer alır. Bu yaklaşımları değerlendirirken, bilimsel plausibilite (makuliyet) ve klinik kanıtları birbirinden ayırmak kritik öneme sahiptir. Fitoterapi gibi bazı yaklaşımlar, ölçülebilir anti-enflamatuar etkilere sahip biyoaktif bileşikler içerir ve bu da onları makul ancak daha fazla araştırma gerektiren bir alan haline getirir. Aromaterapi ise, potansiyel faydaları (antimikrobiyal özellikler) ile önemli riskleri (kontakt alerjenler) bir arada barındıran bir paradoks sunar. Homeopati ise, temel ilkelerinin yerleşik fizik ve kimya yasalarıyla çelişmesi ve yüksek kaliteli kanıtların sürekli olarak plasebodan daha etkili olmadığını göstermesiyle bu spektrumun diğer ucunda yer alır.

5.1. Fitoterapi (Bitkisel Tıp): Bilimsel Potansiyel ve Kanıt Düzeyi

Fitoterapi, biyoaktif bileşikler içeren bitki özlerinin tıbbi amaçlarla kullanılmasıdır. Bu bileşiklerin bazılarının anti-enflamatuar ve anti-proliferatif gibi farmakolojik etkileri laboratuvar ortamında gösterilmiştir. Ancak klinik etkinlikleri ve güvenlikleri, yüksek kaliteli, büyük ölçekli randomize kontrollü çalışmalarla doğrulanmalıdır.

Mahonia aquifolium (Oregon Üzümü):

• Mekanizma ve Etkinlik: Sedef hastalığı için en çok araştırılan bitkisel tedavilerden biridir. Etkinliği, berberin gibi izokinolon alkaloidlerine atfedilir. Bu bileşiklerin, keratinositlerin aşırı çoğalmasını (hiperproliferasyon) ve lipoksijenaz enzimini inhibe ederek iltihabı azalttığı gösterilmiştir.
• Klinik Kanıtlar: Çok sayıda klinik çalışma, %10'luk Mahonia aquifolium kreminin hafif ila orta şiddetteki plak tipi sedef hastalığında etkinliğini desteklemektedir. Örneğin, 433 hastayı kapsayan büyük bir çok merkezli çalışma, 12 haftalık tedavi sonunda Psoriasis Alan ve Şiddet İndeksi (PASI) skorlarında 5.5'ten 2.3'e istatistiksel olarak anlamlı bir düşüş olduğunu bildirmiştir. Başka bir çalışmada, hastaların %84'ü tedaviyi "iyi" veya "mükemmel" olarak değerlendirmiş ve %63'ü standart topikal tedavilerle (kalsipotriol) eşdeğer veya daha iyi olduğunu belirtmiştir.
• Güvenlik: Genellikle iyi tolere edilir. En sık bildirilen yan etkiler, uygulama bölgesinde hafif yanma, kaşıntı veya döküntü gibi lokal reaksiyonlardır ve bu durum hastaların sadece küçük bir yüzdesini etkiler.

Kurkumin (Zerdeçal):

• Mekanizma ve Etkinlik: Zerdeçalın ana aktif bileşeni olan kurkumin, çok hedefli anti-enflamatuar, antioksidan ve anti-proliferatif etkilere sahiptir. İnflamatuar sitokinlerin (TNF-α, IL-17, IL-6 vb.) üretimini baskılayabilir ve cilt bariyer proteinlerini (filaggrin, involukrin) artırabilir.
• Klinik Kanıtlar: Klinik kanıtlar, özellikle oral kurkumin takviyesinin, standart tedavilere ek olarak (yardımcı tedavi) orta ila şiddetli sedef hastalığında faydalı olabileceğini düşündürmektedir. Atopik dermatit için ise hayvan modellerinde umut verici sonuçlar elde edilmiş, iltihabı ve semptomları azalttığı gösterilmiştir, ancak insanlarda yapılan çalışmalar henüz yetersizdir.
• Zorluklar ve Güvenlik: Kurkuminin en büyük zorluğu, düşük oral biyoyararlanımıdır. Bu sorunu aşmak için lipozomlar veya nanopartiküller gibi yeni formülasyonlar geliştirilmektedir. Genel olarak güvenli kabul edilmekle birlikte, yüksek dozlarda hafif gastrointestinal yan etkilere neden olabilir.

Calendula officinalis (Aynısafa):

• Mekanizma ve Etkinlik: Geleneksel olarak yara iyileştirici ve yatıştırıcı olarak kullanılan aynısafa, anti-enflamatuar özelliklere sahip flavonoidler, saponinler ve triterpenoidler içerir.
• Klinik Kanıtlar: Atopik dermatit için etkinliğini doğrudan kanıtlayan yüksek kaliteli klinik çalışmalar bulunmamaktadır. Ancak, diğer dermatit türleri için kanıtlar mevcuttur. Örneğin, büyük bir faz III randomize kontrollü çalışmada, meme kanseri için radyoterapi alan hastalarda %20'lik aynısafa merheminin, radyasyona bağlı akut dermatit gelişimini önlemede standart bir tedavi olan trolaminden önemli ölçüde daha etkili olduğu bulunmuştur. Bebek bezi dermatitinde de aloe veradan daha etkili olduğu gösterilmiştir.
• Güvenlik: Topikal olarak genellikle güvenli kabul edilir. Ancak, Asteraceae (papatyagiller) familyasındaki bitkilere alerjisi olan kişilerde kontakt dermatite neden olma riski vardır.

Çin Bitkisel Tıbbı (ÇBT):

• Klinik Kanıtlar: Bir Cochrane sistematik derlemesi, atopik egzama için bazı oral ÇBT formüllerinin plasebodan üstün olabileceğine dair bazı kanıtlar bulmuştur. Ancak bu kanıtlar, çalışmaların küçük, metodolojik olarak zayıf ve yanlılık riskinin yüksek olması nedeniyle "çok düşük kaliteli" olarak sınıflandırılmıştır.
• Güvenlik: ÇBT, tek bir bitki değil, karmaşık karışımlardır. İçerikleri ve potansiyel yan etkileri tam olarak bilinmediğinden, özellikle karaciğer toksisitesi gibi ciddi riskler nedeniyle uzman rehberliği olmadan kullanılmaları kesinlikle önerilmez.

Tablo 4: Anahtar Fitoterapötik Ajanlar İçin Kanıt Özeti

5.2. Aromaterapi (Uçucu Yağlar): Fayda ve Risk İkilemi

Aromaterapi, bitkilerden elde edilen konsantre uçucu yağların kullanılmasını içerir. Bu yağlar, laboratuvar ortamında umut verici özellikler gösterse de, bozulmuş cilt bariyerine sahip hastalarda kullanımları önemli bir ikilem yaratır: potansiyel faydalar, ciddi alerjik reaksiyon riskleriyle dengelenmelidir.

Potansiyel Faydalar ve Bilimsel Mekanizmalar:

• Çay Ağacı Yağı: Güçlü antimikrobiyal ve anti-enflamatuar özelliklere sahiptir. Bir çalışmada histamin kaynaklı cilt iltihabını azalttığı gösterilmiştir.
• Papatya Yağı: Hayvan çalışmalarında, alerjik reaksiyonlarla ilişkili histamin ve IgE seviyelerini düşürerek kaşıntıyı azalttığı öne sürülmüştür.
• Lavanta Yağı: Anti-enflamatuar özelliklere sahip olduğu ve AD patogenezinde rol oynayan AhR yolağını inhibe edebileceği gösterilmiştir.

Alerjik Kontakt Dermatit Riski:

• Uçucu yağlar, en yaygın kontakt alerjen kaynakları arasındadır. Cilt bariyeri zaten zayıf olan sedef ve egzama hastaları, bu maddelere karşı alerji geliştirmeye (duyarlanmaya) çok daha yatkındır.
• Spesifik Alerjenler: Lavanta yağındaki linalool, nane yağındaki mentol ve çay ağacı yağı gibi birçok popüler yağ, bilinen ve sıkça reaksiyona neden olan alerjenlerdir. Bir kez alerji geliştikten sonra, o maddeyle her temas, şiddetli bir egzama alevlenmesini tetikleyecektir.
• Endokrin Bozucular: Lavanta ve çay ağacı yağlarının vücudun hormon sistemini etkileyebilecek endokrin bozucular içerebileceğine dair kanıtlar da bulunmaktadır.

Güvenlik Protokolleri (Seyreltme ve Yama Testi):

• Asla Seyreltilmeden Kullanmayın: Uçucu yağların doğrudan cilde uygulanması tehlikelidir ve ciddi reaksiyonlara neden olabilir.
• Doğru Seyreltme: Yağlar mutlaka jojoba, hindistancevizi veya avokado gibi bir taşıyıcı yağ içinde seyreltilmelidir. Güvenli seyreltme oranları şöyledir:
  • Yetişkinler için genel kullanım: %2-3 (yaklaşık 30 ml taşıyıcı yağa 12-18 damla).
  • Çocuklar, yaşlılar ve hassas ciltler: %1 veya daha az (yaklaşık 30 ml taşıyıcı yağa 6 damla).
  • Yüz gibi hassas bölgeler: %0.5-1 (yaklaşık 30 ml taşıyıcı yağa 3-6 damla).
• Yama Testi Zorunludur: Herhangi bir yeni ürünü kullanmadan önce, seyreltilmiş karışımı cildin küçük bir bölgesine (örneğin, bilek içi) uygulayıp 48 saat bekleyerek yama testi yapmak, olası bir alerjik reaksiyonu önlemek için kritik öneme sahiptir.

5.3. Homeopati: Bilimsel Konsensüs ve Kanıta Dayalı Değerlendirme

Homeopati, bilimsel topluluk tarafından bir sözdebilim (pseudoscience) olarak kabul edilir. Temel ilkeleri, kanıtları ve riskleri aşağıda ayrıntılı olarak incelenmiştir.

Temel İlkeler ve Bilimsel İmkansızlık:

• Homeopati, 1790'larda geliştirilen iki ana ilkeye dayanır: "benzerin benzeri tedavi etmesi" (similia similibus curentur) ve "seyreltmenin gücü artırması" (potansiyalizasyon).
• Bu ilkeler, modern fizik, kimya ve biyolojinin temel yasalarıyla doğrudan çelişmektedir. Homeopatik seyreltmeler genellikle o kadar yüksektir ki, son üründe orijinal maddeden tek bir molekül bile kalması istatistiksel olarak imkansızdır. "Su hafızası" gibi öne sürülen mekanizmaların ise bilinen hiçbir bilimsel temeli yoktur.

Klinik Kanıtların Ağırlığı:

• Sistematik Derlemeler: Cochrane ve Avustralya Ulusal Sağlık ve Tıp Araştırma Konseyi (NHMRC) gibi saygın kuruluşlar tarafından yapılan kapsamlı ve tekrarlanan sistematik derlemeler, homeopatinin egzama, sedef veya başka herhangi bir tıbbi durum için plasebo etkisinden (sahte tedavi) daha fazlasını sağladığına dair güvenilir, tekrarlanabilir bir kanıt bulamamıştır.
• Dermatolojiye Özgü Kanıtlar: Özellikle dermatoloji alanında yapılan sistematik bir derleme, incelenen 12 kontrollü çalışmadan 9'unun homeopatinin olumlu bir etkisi olmadığını gösterdiğini ve olumlu sonuç bildiren 3 çalışmanın da metodolojik kalitesinin düşük olduğunu ortaya koymuştur. Egzama üzerine yapılan spesifik bir derleme de, mevcut çalışmaların metodolojik olarak zayıf olduğu ve homeopatinin etkinliğini kanıtlayamadığı sonucuna varmıştır.
• Vaka Raporları vs. Yüksek Kaliteli Kanıt: Bazı vaka raporları, bireysel hastalarda iyileşmeler olduğunu iddia etse de (örneğin, sedef için Sülfür kullanımı), bu tür düşük seviyeli kanıtlar, yüzlerce yüksek kaliteli randomize kontrollü çalışmanın ve sistematik derlemelerin toplu sonucunu geçersiz kılamaz.

Risk Değerlendirmesi: Doğrudan ve Dolaylı Zararlar:

• Doğrudan Riskler: Homeopatik ürünler genellikle sadece su veya şeker içerir. Ancak, yanlış veya denetimsiz hazırlama nedeniyle bazı ürünlerin arsenik, belladonna (güzelavrat otu) gibi toksik maddeleri saptanabilir seviyelerde içerdiği ve ciddi zehirlenmelere yol açtığı bildirilmiştir. Alerjik reaksiyonlar ve cilt tahrişi de rapor edilmiştir.
• Dolaylı Riskler (En Büyük Tehlike): Homeopatinin en büyük riski, hastaların kanser, enfeksiyon veya şiddetli cilt hastalıkları gibi ciddi durumlar için etkili, kanıta dayalı tıbbi tedavileri geciktirmesi veya tamamen reddetmesidir. Etkisiz bir yönteme güvenmek, hastalığın ilerlemesine, kalıcı hasara ve hatta ölüme yol açabilir.

6.1. Gebelik ve Emzirme

Geçmişte standart yaklaşım, gebelik sırasında tüm ileri tedavileri durdurmak yönündeyken, artan kayıt verileri ve kontrolsüz maternal hastalığın (örneğin, şiddetli sedefle ilişkili preeklampsi riski) getirdiği risklerin daha iyi anlaşılması bu paradigmayı değiştirmektedir. Özellikle belirli biyolojik ajanlar için, hasta ve hekim arasında yapılacak bir risk-fayda değerlendirmesiyle, tedavinin dikkatli bir şekilde sürdürülmesine yönelik bir eğilim gözlenmektedir.

Temel Prensip:

Karar her zaman bir risk-fayda analizidir. Kontrolsüz şiddetli hastalık gebeliğe zarar verebilir, bu nedenle uzman gözetiminde tedaviye devam etmek genellikle önerilen yoldur. Biyolojik ajanlar büyük IgG molekülleridir ve plasentadan önemli geçişleri esas olarak üçüncü trimesterde gerçekleşir, bu da ilk iki trimesterde kullanımın neden daha güvenli olabileceğine dair biyolojik bir temel sağlar.

• Sedef Hastalığı: TNF−α inhibitörleri (adalimumab, etanersept) hakkında geniş veriler, özellikle ilk iki trimesterde göreceli olarak güvenli olduklarını düşündürmektedir. Ustekinumab ile ilgili veriler birikmektedir ve 600'den fazla gebelikten elde edilen verilerde net bir zarar sinyali görülmemekle birlikte, veriler hala sınırlıdır.
• Atopik Dermatit: Dupilumab'ın gebelikte kullanımına ilişkin veriler artmaktadır. 115 gebeliği içeren 2025 tarihli bir sistematik derleme ve meta-analiz, spontan düşük oranının %18.9 olduğunu ve konjenital malformasyon raporu bulunmadığını, bu oranların genel popülasyonla karşılaştırılabilir olduğunu ve ilacın "muhtemelen güvenli" olduğu sonucuna varmıştır.

Önemli Not: Rahimde biyolojik ajanlara maruz kalan bebeklere, doğumdan sonra belirli bir süre (örneğin, 12 ay) canlı aşı yapılmamalıdır, çünkü bu ilaçlar bebeğin bağışıklık yanıtını geçici olarak etkileyebilir.

Genel Değerlendirme

Sedef hastalığı, atopik dermatit ve kontakt dermatit, farklı patofizyolojik temellere sahip olsalar da, hastaların yaşam kalitesini derinden etkileyen ortak özellikler taşırlar.

Tedavide Paradigma Değişimleri:

Tedavi, genel inflamasyon baskılamasından, IL−17, IL−13 veya JAK sinyal yolları gibi hastalığa özgü moleküler hedeflere yönelik hassas müdahalelere evrilmiştir. Biyolojik ajanlar ve küçük moleküllü inhibitörler, daha önce ulaşılamayan etkinlik seviyeleri sunarak tedavi beklentilerini yeniden şekillendirmiştir. Bu yeni çağda tedavi seçimi; etkinlik, uygulama kolaylığı (oral vs. enjeksiyon), güvenlik profili ve maliyet gibi faktörleri içeren karmaşık bir denkleme dayanır.

Bütüncül Yaklaşımın Önemi:

Cilt, tek başına bir organ değildir. Bağırsak-cilt ve beyin-cilt eksenlerinin varlığı, bu hastalıkların yönetiminde sadece dermatolojik tedavilerin yeterli olmadığını göstermektedir. Bağırsak mikrobiyotasını destekleyen anti-inflamatuar bir diyet ve stresi yönetmeye yönelik psikodermatolojik müdahaleler (BDT, MBSR), tıbbi tedavilerin etkinliğini artırabilen ve alevlenmeleri azaltabilen güçlü tamamlayıcılardır.

Kanıta Dayalı Değerlendirme:

Geleneksel tedavilerden en yeni biyoteknolojik ilaçlara ve tamamlayıcı tıp yöntemlerine kadar tüm seçenekler, eleştirel ve kanıta dayalı bir süzgeçten geçirilmelidir. Mahonia aquifolium gibi bazı bitkisel tedaviler sınırlı da olsa umut vaat ederken, aromaterapi gibi yaklaşımlar önemli riskler taşır ve homeopati gibi yöntemlerin bilimsel bir temeli veya kanıtlanmış bir etkinliği yoktur.